برای بيان مراحل معين در جريان سوادآموزی از دو اصطلاح ديگر نيز استفاده می كنيم. ”نيمه ـ باسواد” semi – literate ، شخصی است كه توانايی درك چند كلمه ساده و نوشتن نام خود و حساب كردن چند عدد ساده را دارد. به عبارت ديگر نيمه باسواد فردی است كه سوادآموزشی پايه را شروع ولی نيمه‌تمام رها كرده است .
فردی كه فقط دوره سوادآموزی پايه را به پايان برساند، ”نوسواد“new – literate خوانده می شود.
معاون مدیر کل آموزشی یونسکو در گفتاری درباره سال جهانی سواد آموزی اظهار داشته است. سواد آموزی آنگونه که مورد نظر عموم است، تنها آشنائی با سه نوع مهارت خواندن ، نوشتن و حساب کردن نیست بلکه نوعی یادگیری برای سازگاری خود با دنیای جدید نیز هست. سواد آموزی تنها یک مهارت فنی نیست، بلکه استعدادی بالقوه و در حقیقت یک انقلاب فرهنگی است. سواد به انسان بینشی تازه می دهد، تا نسبت به خود وشناخت جایگاهش در جهان
پیرامونی، به روشی نو بنگرد.
مثالی ساده: شاید ما بتوانیم یک رمان را با لذت تمام بخوانیم ولی در برابر کسی که با کتاب آمار سر و کار دارد دچار بهت و حیرت شویم و یا زبان انگلیسی را بدانیم ولی از زبان فرانسه چیزی سر در نیاوریم به عبارت دیگر تمایز با سواد و بی سواد اینگونه نیست که کسی را که هیچ مهارتی ندارد، صفر به حساب بیاوریم و در آن سوء یک نابغه را مقابل او قرار دهیم.
یونسکو از سال 1945 به دو دلیل عمده سواد آموزی را سر لوحه کار خود نموده است:
1- بيسوادی مانع بزرگی برای پيشرفت است. “... ريشه‌كن كردن بيسوادی نمی تواند يك روزه، فقر را از بين برد،اما با محو بيسوادی به عنوان يكی از موانع توسعه می توان به طور غيرمستقيم به بهسازی شرايط كار و زندگی كمك كرد.
2- سوادآموزی يكی از حقوق اساسی بشر است. “اگر آموزش تداوم نداشته باشد، نوسوادان به زودی تواناييهای خواندن و نوشتن را از دست می دهند.“
هدف از آموزش بزرگسالان :
در میان اغلب کشورهای توسعه نیافته، به علت عدم امکانات ، کمبود بودجه و نیروی انسانی، همواره این پرسش مطرح است که اولویت آموزش کودکان، نسبت به آموزش بزرگسالان، باید به چه میزانی باشد و چند در صد بودجه آموزشی هر کشور باید به آموزش بزرگسالان اختصاص یابد.
افرادی که از آموزشهای لازم محروم مانده اند به دو گروه تقسیم می شوند.
گروه اول کسانی هستند که از نظر جسمی یا ذهنی دچار عوارض عقب ماندگی اند.
گروه دوم کسانی هستند که به علت شرایط نا مساعد فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی ، جغرافیایی و خانوادگی گرفتار محرومیت گردیده اند.
این گروه از بی سوادان اعم از روستائی و شهر نشین کم درآمد، جوانان و بزرگسالانی هستند که به علت نداشتن مهارتهای حرفه ائی خاص اغلب بیکارند.
معمولا به سه دلیل عمده می تواند باعث شود که این گروه انگیزه کمتری نسبت به سواد آموزی داشته باشد.
1- عوامل شخصی = بعنوان مثال : ترس از تمسخر دیگران ، عدم علاقه به محیط آموزشی ، شرایط نا مساعد اقتصادی و ...
2- عامل خانوادگی = مشکلات مربوط به خانواده که مانع از حضور آنان در برنامه های آموزشی می شود مانند : دور ماندن از خانواده یا مخالفت یکی از اعضاء خانواده و ...
3- عوامل اجتماعی یا بیرونی = مانند کار زیاد و خستگی پس از کار ، مخالفت کار فرما و...
بطور کلی نظام آموزشی بزرگسالان با توجه به شرایط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه ای متفاوت است .
مهمترین اهداف سواد آموزی می تواند به شرح زیر باشد:
1- ارائه آموزش ابتدائی و فراهم کردن شرایطی دیگر برای بزرگسالان در جهت کسب مهارتهایی که در طول دوران کودکی و نوجوانی از آنها محروم بوده اند.
2- افزایش توانائی بزرگسالان به منظور شرکت در برنامه های اجرائی دولت و جامعه .
3- تهیه بر نامه ها و تشکیل کلاسهایی به منظور گسترش زمینه های فکری بزرگسالان که هدف آن کسب مدرک یا دریافت شغل بهتر نیست .
4- افزایش اعتماد به نفس در بزرگسالان در جهت افزایش آگاهی آنان .
5- افزایش سطح آگاهی بزرگسالان در زمینه مسائل جامعه و گسترش علاقه مندی آنان به مشارکت در تصمیم گیریها .
6- افزایش آگاهی شهروندان نسبت به حقوق ، وظایف و مسئولیتهایشان .
7- گسترش توانائیهای بزرگسالان در جهت حل مسائل و مشکلات شخصی و اجتماعی خویش .
ویژگیهای آموزشی بزرگسالان
شرایط و خصوصیات اجتماعی ، اقتصادی و خانوادگی همچنین وظایف و مسئولیتهای بزرگسالان ایجاب می کند که برنامه های آموزشی مربوط به آنان دارای مشخصات خاصی باشد .
موارد مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از :
1- زمان : سرعت و زمان یادگیری باید درحد توانائی و امکانات بزرگسالان باشد . یکی از اصول اساسی برنامه آموزشی بزرگسالان انعطاف پذیری زمان یادگیری است . انعطاف در زمان یادگیری به این معنی است که باید زمان کلاسها و برنامه ها برای بزرگسالان مناسب باشد و امکانات لازم برای مطالعه مستقل فراهم گردد مثال : امکان مطالعه در منزل ، کتابخانه و غیره برای بزرگسالان باید وجود داشته باشد .
2- مکان : افراد جامعه باید بتوانند بدون توجه به محل زندگی به مطالعه و پیشبرد دانش و معلومات خویش بپردازند . مثلا در دور افتاده ترین روستاها ، همانند شهرها برای بزرگسالان نیز ، باید امکانات آموزشی فراهم .
3- سن : فرصتهای آموزشی به سن خاصی تعلق ندارد و استفاده از آن باید برای همه افراد و بدون در نظر گرفتن سن آنان میسر باشد . برنامه های آموزشی باید برای استفاده افراد در سنین مختلف تهیه و تنظیم گردد .
4- پذیرش : بدون دلیل هیچ بزرگسالی را نباید از آموزش محروم کرد و چنین وانمود شود که وی از شرایط لازم برای پذیرفته شدن در کلاس درس برخوردار نیست .
به عبارت ساده تر
پذیرش بزرگسالان در برنامه آموزشی در سطوح مختلف و با توجه به امکان استفاده از فرصتی که فراهم شده باید بر اساس تجارب و میزان دانش و معلومات آنان بوده ، نه بر اساس معیارهایی از قبیل گواهینامه و درجه تحصیل .
برنامه ریزی برای آموزش بزرگسالان
1- بسیاری برنامه های آموزشی بزرگسالان باید داوطلبانه باشد : هر چه بیشتر بتوان افراد را تشویق کرد که به اراده خود در کلاس حاضر شوند ، احتمال بیشتری وجود خواهد داشت که حس آگاهی بیشتر کسب کنند . ثابت شده که اعمال روش داوطلبانه در مقایسه با روشهای اجباری مفیدتر خواهد بود.
2- نیازهای فراگیرنده باید کشف شود ، مورد توجه قرار گیرد و رفع گردد : برنامه های آموزشی باید مناسب با نیازهای افراد شرکت کننده برنامه ریزی گردد. باید کوشید تا به سئوالاتی که از سوی شرکت کنندگان مطرح میگردد پاسخ داده شود و به آنها آموزش داده شود که چه نوع سوالاتی را مطرح کنند .
3- از ابزار و وسایل مناسب آموزشی باید به درستی بهره گرفت : در هر رشته تحصیلی انواع و اقسام متفاوتی از ابزارهای آموزشی وجود دارد. کتابها، روزنامه ها مجلات ، فیلمها ، گردشهای علمی و تفریحی خود مثالهایی از این نوع هستند ؛ شکی نیست که استفاده از ابزارهای متنوع و گوناگون برنامه آموزشی را جالب تر کرده و می تواند در امر یادگیری موثرتر باشند .
4- چشم انداز یادگیری برای بزرگسالان دارای مفهوم و معنی خاصی است : باید برای آنچه که فرد بزرگسال انجام می دهد دلیل یا هدفی مناسب پیدا کرد . تا او بتواند اینکار را بر اساس توانائی و نیازهای خود انجام دهد . اگر مطالب و ابزارهای آموزشی متناسب با وسائل پیرامون و حالات و شرایطی که یاد گیرنده آنها را تجربه کرده است تهیه شوند ، در این صورت می توان آنها را به هر اندیشه نوینی که به وی عرضه می گردد ارتباط داد .
5- برنامه ریزی فعالیتهای مربوط به آموزش بزرگسالان باید امری تعاونی باشد : هر چه بتوان یاد گیرندگان را به همکاری بیشتر و در جریان عمل قرار داد به همان نسبت نیز می توان گروه بیشتری را به امر آموزش فراخواند . در این میان هر یک از یاد گیرندگان از تجربیات گوناگونی برخوردار هستند که می تواند به نفع همگان از آن بهره گرفت . البته نباید انتظار داشت که هر یک از شرکت کنندگان در طراحی ، سازماندهی ، اجراء و ارزشیابی برنامه نقش فعالی داشته باشند . از مهمترین نتایج این روش می توان به این دو عامل اشاره کرد .
الف) میاموزند که چگونه مسئولیتی را قبول کنند و با شایستگی تمام این وظیفه سنگین را انجام دهند .
ب) یاد می گیرند چگونه با دیگران همکاری کنند .
6- به آموزش مردم باید علاقمند بود : در امر آموزش بزرگسالان در هر حالتی مخاطب ما مردم هستند . هر چه که انجام می پذیرد ، در واقع نوعی کمک به مردم است . در آموزش بزرگسالان تعلیم دهنده باید از هدف موضوع مورد تدریس آگاه باشد و تشخیص دهد که اساسا موضوع مورد نظر برای کمک به مردم طراحی شده است یا خیر
7- برنامه آموزشی بزرگسالان باید با شرایط محیطی مطابقت داشته باشد : برنامه ها باید جنبه بومی داشته باشد و با محیط یاد گیرنده ارتباط نزدیک داشته باشد . محیطی که کمک می کند تا یاد گیرنده به نوعی به شهری یا روستائی ، نوع آموزش ، مذهب ، اوضاع جغرافیائی و بسیاری از عوامل دیگر همه و همه در آموزش بزرگسالان تاثیر به سزائی دارند . برنامه ها باید با نگرش و مسائل فرد یاد گیرنده سازگار باشد .
موارد اختلاف آموزش بزرگسالان با تعليم و تربيت كودكان عبارتند از:
الف) هدف : در تعليم و تربيت كودكان هدفهای بلندمدت و ميان‌مدت از اهميت بيشتری برخوردار است ، حال آنكه اكثر هدفهای آموزش بزرگسالان از نوع اهداف كوتاه مدت است. بزرگسالان علاقه‌مندند آنچه كه می آموزند با نيازهای روزمره‌شان مربوط و بلافاصله قابل بهره‌برداری باشد.
ب) روش : ويژگيهای فردی و شيوه‌های يادگيری و همچنين امكانات و احتياجات بزرگسالان ايجاب می كند در آموزش آنان از روشهای غير از روشهايی كه معمولا در آموزش خردسالان متداول است استفاده شود.
ج) محتوی و مواد آموزشی : كودكان اوقات فراغت بيشتری دارند، می‌توان مطالب و مواد آموزشی را با تأنی به آنان تعليم داد. ولی بايد به بزرگسالان، به دليل محدوديتهای زمانی كه معمولا با آن روبرو هستند و با توجه به لزوم برآوردن فوری نيازهای آموزشی آنها ، مطالب و مواد آموزشی را به طور فشرده تدريس كرد.
د) زمان و مكان : اصولا مدرسه به تعليم و تربيت كودكان و نوجوانان اختصاص دارد و زمان تشكيل كلاسهای درس نيز معين است. فعاليتهای مربوط به مدرسه قسمت اعظم وقت و كوشش كودكان را به خود اختصاص می دهد .
حال آنكه آموزش بزرگسالان زمان و مكان معينی ندارد . زمانی در مدارس و زمانی هم در مزارع به آموزش بزرگسالان می پردازند. معمولا زمان تشكيل كلاسهای آموزشی متناسب با اوقات فراغت و بيكاری بزرگسالان تنظيم می شود .
ه) معلم : متاسفانه بسياری از معلمان ، كه به كار تدريس كودكان و نوجوانان اشتغال داشته‌اند وارد حرفه آموزش بزرگسالان می شوند .
آيا آموزشی كه در مراكز تربيت معلم به داوطلبان معلمی داده می شود و روشهايی كه معلمان برای تعليم و تربيت كودكان استفاده می کنند در آموزش بزرگسالان نيز موثر است
پیشینه سواد آموزی در جهان :
طرحهائی که یونسکو برای مبارزه با بیسوادی به اجرا گذاشته است.
دوره اول (1964- 1945 ) :
در سال 1964 اصطلاح آموزش و پرورش اساسی به منظور زمینه وسیعی برای بیان فعالیتهای توسعه پذیرفته شد که بخشی از آن شامل برنامه های سوادآموزی غیر رسمی برای کودکان و بزرگسالان می شد . در این برنامه گسترش مهارتهای عملی در راستای توسعه اهداف مورد تاکید قرار گرفت در برنامه های سواد آموزی ، برای آموزش مهارتهای خواندن و نوشتن منحصرا از زبان مادری استفاده شد .
معیارهایی که برای سنجش سوادآموزی تابعی به کار گرفته می شد با طول زمان آموزش ، نوع محتوا و روشهای مخصوص آن ، نوع آزمونهای ویژه برای ارزیابی توانائیهای فرد با سواد تغییر یافت .
لازم به ذکر است در این دوره عدد نویسی یا حساب شامل سواد آموزی پایعی نمی شد .
دوره دوم (1974- 1965 ) :
نظر به اين كه برنامه‌های سوادآموزی در گذشته موفقيت‌آميز نبود، يونسكو در سال 1964 به خاطر دستيابی به برنامه سوادآموزی موثر برنامه سوادآموزی تجربی جهانی EWLP را به اجرا گذاشت.
... سوادآموزی تابعی نبايد منحصر به يادگيری خواندن و نوشتن باشد، بلكه بايد شامل آموزشهای فنی وحرفه‌ای به منظور شركت هر چه فعالتر بزرگسالان در فعاليتهای اقتصادی و زندگی اجتماعی باشد...
... سوادآموزی تابعی نباید تنها به آموزش عمومی ابتدايی ختم شود، بلكه بايد با كار و حرفه‌آموزی ، افزايش توليد ، شركت هر چه فعالتر در زندگی اجتماعی و درك هر چه بهتر محيط پيرامون خود و سرانجام گشودن راهی به سوی شناخت فرهنگ بشری مورد نظر باشد.
با توجه به موارد ذکر شده سواد آموزی تابعی تاکید موکد بر اهداف رشد اقتصادی همچون افزایش تولید و در نتیجه گنجاندن آموزشهای حرفه ای در برنامه سواد آموزی دارد .
این خط مشی مبتنی بر این فرض است که افراد شاغل در فعالیتهای اقتصادی بیشترین نیاز را به باسواد شدن دارند . و همینطور به نظر می رسد که اهداف سیاسی و فرهنگی قدری کم رنگتر شده اند .
دوره سوم ( 1980 – 1975 ) :
سمپوزيوم بين‌المللی سوادآموزی تخت جمشيد 1975 (شهريور 1354) تهران در زمينه سوادآموزی برگزار شد.
- سوادآموزی تنها فرايند يادگيری مهارتهای خواندن، نوشتن و حساب كردن نيست بلكه كمك كردن به آزادسازی انسان و رشد كامل آن است.
- سوادآموزی ... حق اساسی انسان است.
- سوادآموزی و به طور كلی آموزش و پرورش نيرويی منبعث از تحولات تاريخی نيست. تنها ابزار برای آزادسازي به شمار نمی‌رود، بلكه يكی از ابزارهای اصلی برای تمام دگرگونيهای اجتماعی است.
- سوادآموزی يك عمل سياسی است.
- سوادآموزی ... اولين مرحله آموزش و پرورش پايه را تشكيل می دهد ... شرايط را برای گسترش آموزش غيررسمی ، برای استفاده آن دسته از افرادی كه از نظام آموزشی جاری محروم هستند ، فراهم می سازد ...
با توجه به پیامهای سمپوزیوم تخت جمشید ارزیابی و اهداف سواد آموزی دوره سوم به شرح زیر می باشد .
مفاهیم تابعی باید آنچنان تعمیم یابد که تمام ابعاد سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی را شامل شود چون توسعه تنها رشد اقتصادی نیست .
سواد آموزی با توجه به اهداف ذکر شده زمینه ایجاد آگاه سازی انتقادی را درباره حقایق اجتماعی و قادر ساختن فرد برای درک شرایط و حاکم شدن بر سرنوشت خویش فراهم سازد .
دوره چهارم (1981 تاکنون ) :
به اعتقاد جهانی بر قرار کردن سواد آموزی واقعی به مثابه حق طبیعی انسان است که منجر به سه گرایش متفاوت می شود :
1- نهضت آموزش و پرورش مردمی : در این دیدگاه آموزش و پرورش در مفهوم وسیعش مورد نظر است . نه به منزله خدمات اجتماعی و نه به منزله سرمایه گذاری برای پرورش نیروی انسانی بلکه به مثابه یک عمل فرهنگی و آزادی بخش .
2- سواد آموزی باید بر اساس آموزش توده ها به عنوان بخش کاملی از تغییر و تحول عمومی ، اقتصادی و سیاسی پیشرفت کند . مبارزه با بی سوادی باید به منزله بخش ضروری یک استراژدی ملی برای غلبه بر فقر و بی عدالتی مورد توجه قرار گیرد .
3- آموزش برای همه : آموزش و پرورش حق همه انسانها است به محض آماده شدن شرایط و منابع مورد لزوم امکان استفاده از آموزش و پرورش پایه می باید برای همه کودکان و بزرگسالان فراهم شود .
نظر به اين كه اهداف سوادآموزی اساسا ارتباط با ميزان گستردگی مشاركت همگانی و ايجاد بسيج اجتماعی دارد بديهی است كه از كيفيت علمی ناچيزی برخوردار است. سوادآموزی اغلب دلالت بر آموزش مهارتها در سطح پايين دارد. و گاهی آموزش حساب نيز از برنامه حذف می شود. به هر حال به سختی می توان حركات بسيجی مبارزه با بيسوادی را گسترش داد و مطمئن شد كه كسی باسواد شده است و يا مهارتهايی را كه فرا گرفته است به كار خواهد برد. بنابراين تا حرارت آموزش سرد نشده ، پيگيری فوری در جهت آموزش مداوم ضرورت دارد.
پیشینه پیکار با بی سوادی در ایران
پيكار با بي‌سوادي در ايران پيشينه‌ي درازي دارد و از زمان تشكيل نخستين مدرسه‌ها به شيوه‌ي نوين در دوران قاجار در ايران آغاز شد. اين تلاش‌ها در زمان حكومت پهلوي شكل سازمان‌يافته‌تري به خود گرفت، اما تجربه‌ي ناكافي و دخالت برخي افراد ناآشنا به كار سوادآموزي، باعث فراز و فرودهايي در روند سوادآموزي شد. سوادآموزي پس از پيروزي انقلاب اسلامي با موفقيت‌هاي چشمگيري همراه بود و چند جايزه‌ي بين‌المللي را براي ايران به ارمغان آورد.
سازمان تعليمات اكابر (1320-1315 )
نخستين فرمان پيكار با بیسوادي در ايران، بنام تعليمات اكابر، در سال 1315 خورشيدي از سوي رضاخان صادر شد وكلاسهاي اكابر در اغلب مدرسه‌هاي ابتدايي برپا شد.هدف ازبرگزاري اين كلاس‌ها، فقط آموزش خواندن و نوشتن بود و دوره‌ي آن دو ساله بود.
سازمان آموزش سالمندان (1335-1322 )
طي جنگ جهاني دوم فعاليت تعليمات اكابر تا اندازه‌ي زيادي متوقف شد. با آغاز برنامه‌ي آموزشي ديگري، كه از سال 1322 خورشيدي آغاز شد، كوشش‌هايي در راستاي افزايش بزرگسالان با سواد انجام شد. در اين راه علاوه بر نيروهاي آموزش و پرورش، نيروهاي مسلح، از جمله ژاندارمري، نيز در كار سوادآموزي شركت داشتند. هماهنگي اين نيروها را سازمان آموزش سالمندان انجام مي‌داد. با وجود اين، برنامه‌ي سوادآموزي چندان موفق نبود. بر اساس آماري كه از سرشماري عمومي 1335 به دست آمد، از هر صد نفر كه سن آنها بالاي 10 سال بود، فقط پانزده نفر سواد داشتند.
عامل‌ها زير در اين كار دخالت داشتند:
1. آموزگاران آموزش لازم را نيافته بودند .
2. كتاب‌هاي ويژه‌ي آموزش بزرگسالان در دست نبود .
3. ارتباط اساسي ميان آموزش كودكان و آموزش بزرگسالان وجود نداشت .
4. مبارزه با بي‌سوادي حالت دسته‌جمعي داشت و با نيازهاي گروه‌هاي سني گوناگون سازگار نبود .
5. به ويژگي‌هاي اقتصادي، فرهنگي و حرفه‌اي سوادآموزان توجه نشده بود .
سازمان آموزش بزرگسالان (1343-1335 )
در سال 1335، محمدرضا پهلوي فرمان پيكار با بي‌سوادي را صادر كرد و نخستين كلاس را خود گشود و در آن تدريس كرد! به اين ترتيب، سازمان آموزش بزرگسالان شكل گرفت و پيكار عمومي با بي‌سوادي در ايران آغاز شد و هفته‌اي با همين عنوان، يعني " هفته‌ي پيكار با بي‌سوادي"، از سال 1344، گرامي داشته شد.
علاوه بر وزارت فرهنگ (وزارت آموزش و پرورش) ، كه اجراي برنامه‌هاي آموزشي بزرگسالان را بر عهده داشت، وزارتخانه‌هاي كشاورزي، كار و جنگ و سازمان‌هايي مانند بنياد خاور نزديك، اداره ي كل امور اجتماعي عمران روستايي، ارتش، بانك عمران و سازمان پيشاهنگي نيز در كار سوادآموزي بزرگسالان مشاركت داشتند .
در بهمن‌ماه 1341، لايحه‌هاي شش‌گانه به تصويب مجلس آن زمان رسيد كه يكي از آنها درباره‌ي شكل‌گيري سپاه دانش بود.نخستين دوره‌ي سپاهيان دانش در ارديبهشت‌ماه 1342، به جاي خدمت آموزگاري فرستاده شدند.
كميته ملي پيكار جهاني با بي‌سوادي(1355-1343 )
پيكار با بي‌سوادي از سال 1343 شكل‌ديگري به خود گرفت. در اين سال، محمدرضا پهلوي پيام‌هايي براي پادشاهان و رياست جمهوري‌هاي همه‌ي كشورها فرستاد و از آنها خواست كه در پيكار با بي‌سوادي كوشش بيش‌تري داشته باشند در شهريورماه 1344، نخستين كنگره‌ي مبارزه با بي‌سوادي با سرپرستي يونسكو و ميزباني ايران، در تهران برگزار شد. محمدرضا پهلوي در سخنراني خود پيشنهاد داد كه كشورهاي جهان بخشي از اعتبار نظامي سالانه‌ي خود را براي مبارزه جهاني با بي‌سوادي در اختيار يونسكو بگذارند. اين پيشنهاد را كنگره تصويب كرد ايران نخستين كشوري بود كه اين پيشنهاد را به كار بست.
در همين سال، كميته‌اي به نام كميته‌ي ملي پيكار با بي‌سوادي تشكيل شد. هدف اين كميته، بر اساس اساسنامه‌ي آن، تعميم آموزش و از ميان بردن بي‌سوادي در ايران و به كار گيري همه‌ي نيروها و منبع انساني و مالي كشور در راستاي رسيدن به اين هدف و نيز به ايفاي وظيفه‌ي ايران در كار مبارزه‌ي بين‌المللي با بي‌سوادي، بود.
كميته‌ي ملي پيكار با بي‌سوادي، شهرستان قزوين را براي اجراي يك طرح راهنما در مبارزه با بي‌سوادي برگزيد. بر اساس اين طرح بايد 140 هزار نفر از ساكنان اين منطقه، كه بيشتر آنها روستايي بودند،خواندن و نوشتن ياد بگيرند.
وضعیت جمعیت بی سواد 6 ساله و بالاتر در سال 1355
) درصد از جمعيت(
|
روستا
|
شهر
|
کل کشور
|
|
|
4/56
|
6/25
|
1/41
|
مرد
|
|
7/82
|
4/44
|
5/64
|
زن
|
|
5/69
|
5/34
|
5/52
|
جمع
|
سازمان جهاد ملي سوادآموزي (1357-1355 )
آخرين سازماني كه پيش از انقلاب اسلامي در ايران در كار سوادآموزي تلاش كرد، جهاد ملي سوادآموزي نام داشت كه در خرداد ماه سال 1355 شكل گرفت.
شعار اين سازمان آن بود كه تا سال 1366 بي‌سوادي را ريشه‌كن مي‌كند و سطح آگاهي و دانش بزرگسالان بي‌سواد را در زمينه‌هاي شغلي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و فناوري بالا مي‌برد. اما با پيروزي انقلاب اسلامي، اين مركز منحل شد.
نهضت سوادآموزي(1358 تا كنون)
در هفتم دي‌ماه 1358، سازمان نهضت سوادآموزي با فرمان امام خميني شكل گرفت. رياست اين سازمان برعهده‌ي محسن قرائتي قرار گرفت كه هنوز هم به اين كار مشغول است.
در سال 1363 دولت با هدف تقويت و توسعه برنامه‌هاي مبارزه با بي سوادي در كشور ، اساسنامه ي سازمان نهضت سوادآموزي را به‌تصويب مجلس رساند كه در آن وظيفه ي اصلي نهضت سوادآموزي، آموزش بزرگسالان در حد خواندن و نوشتن و آموختن حساب با استفاده از ابزارهاي هنري و تشويق و ترغيب بي سوادان و كم سوادان در يادگيري بيشتر ، تعيين شد .
ميزان رشد باسوادي طي سال‌هاي 55، 65 و 75 در افراد بالاي 6 سال
|
منطقه جغرافيايي
|
جنسيت
|
كل كشور
|
سال
|
|
شهر
|
روستا
|
زن
|
مرد
|
|
5/65
|
5/34
|
3/36
|
7/63
|
5/47
|
55
|
|
1/35
|
9/64
|
2/41
|
8/58
|
62
|
65
|
|
4/62
|
6/37
|
3/49
|
7/50
|
6/79
|
75
|
نمودار ميزان رشد باسوادي در كشور طي سال هاي 55 ـ 65 و 75
نقش کتابخانه ها در فعالیت های سواد آموزی
نقش کتابخانه در سواد آموزی
قانون دوم علوم کتابداری که رانگاناتان اعلام کرده است ( هر کتابی ، خواننده اش ) بر این نکته تاکید دارد که کتابخانه و خدمات اطلاعاتی به همه مردم اعم از تحصیلکرده یا عامی ، ثروتمند یا فقیر ، سالم یا بیمار ، معلول و غیره تعلق دارد .
به طور کلی ، کتابخانه ها از هر نوع که باشند در روشنگری شهروندان سهم بسزایی دارند و در خدمت افراد و گروهها ، علایق فرهنگی ، آموزشی یا حرفه ای هستند . کتابخانه ها می توانند نقش مهمی در توسعه هر کشور داشته باشند . عوامل موثر در توسعه عبارتند از : دسترسی به اطلاعات علمی ، آموزش و پرورش ، سواد فناوری . در این میان کتابداران می توانند در توسعه فرهنگ ، آموزش و پرورش ، سواد فناوری نقش موثری داشته باشد .
کتابخانه های عمومی و حمایت از آموزش
نقش کتابخانه عمومی حساستر از سایر انواع کتابخانه است ، زیرا مراجعان آن از اقشار گوناگون جامعه اند .
کتابخانه عمومی بدون تبعیض و تعصب در اختیار تمام کسانی است که میخواهند از آن استفاده کنند . به عبارتی تمام کسانی که توان خواندن دارند ، پیوسته به عرضه مطالب خواندنی متناسب با نیازشان نیازمندند و کتابخانه تنها نهادی است که توان بر طرف کردن این نیاز فرهنگی را دارد .
در دستنامه کتابخانه های عمومی نیز هدف آن ایجاد فرهنگ ، آموزش ، اطلاعات ، سرگرمی و ایجاد فرصتهای تحقیقاتی ذکر شده است و آنها را پلی بین مردم و جامعه و منابع آن معرفی می کند . بنابر این کتابخانه عمومی وظیفه حمایت از امر آموزش و کمک به خود آموزی ، برانگیختن مشارکت فرهنگی ، ارائه خدمات اطلاعاتی و ایجاد سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت برای همه گروههای جامعه را بر عهده دارد از جمله گروههای بیسواد ، نوسواد یا کم سواد .
خدمات کتابخانه عمومی وقتی تحقق می یابد که جامعه به آنها نیاز داشته باشد . این نیاز با افزایش میزان سواد در جامعه ، بالا رفتن معیار آموزش عمومی و افزایش سطح معیشت احساس می شود .
ایفلا در مورد کتابخانه عمومی و سوادآموزی میگوید :
از آنجا که سوادآموزی کلید دستیابی به تحصیلات ، دانش و نیز استفاده از کتابخانه ها و خدمات اطلاعاتی است ، کتابخانه عمومی باید به نحو فعالی از برنامه های سوادآموزی حمایت کند . نوسوادان نیازمند دسترسی آسان به مواد خواندنی مناسبند تا مهارتهای خود را حفظ کرده و توسعه بخشند . یکی از وظایف مهم و اولیه کتابخانه ها این است که به نیاز سنجی جامعه استفاده کننده بالفعل و بالقوه بپردازند و این امر از طریق پیمایش و مطالعه میدانی میسر است .
هر کتابخانه ای که دست اندر کار فعالیتهای سوادآموزی باشد اقدام به ارائه انواع خدمات مناسب جامعه می کند . ابن فعالیتهای گسترده را می توان به منزله زنجیره ای متشکل از سه بخش در نظر گرفت . خدمات ، مواد و منابع ، و فعالیتهای تعاونی .
فعالیتهایی که می توان در بخش مواد و منابع ارائه داد :
- موجودی فعلی را ارزشیابی کنید .
- مواد و منابع قابل دسترسی را در مجموعه جداگانه ای گردآوری کنید .
- دیگر مجموعه های موجود در ناحیه را شناسایی کنید .
- مواد و منابع موجود در زمینه سوادآموزی را گزینش کنید .
- مجموعه را با افزودن نوارهای شنیداری و نوارهای ویدئو پیرامون موضوعاتی چون عدم اشتغال ، رشد تعلیمات عمومی و جز آن تقویت کنید
- مجموعه هایی را به شکل امانی در اختیار مکانهای آموزش بزرگسالان قرار دهید .
- برای نو سوادان بزرگسال مواد و منابع لازم را تولید و توزیع کنید .
- سخنرانیهایی برای گروههای جامعه پیرامون مساله سوادآموزی و نیاز به خدمات سوادآموزی ایراد کنید .
- استخدام آموزشگر و کارورزی و استفاده از دانشجویان را هدایت کنید .
فعالیتهایی که می توان در بخش خدمات کتابخانه ارائه داد :
- به منظور راهنمائی و ارجاع سوالات ، اطلاعاتی پیرامون فرصتهای آموزشی بزرگسالان فراهم سازید .
- برای آموزش فردی و آموزش بزرگسالان فضای لازم و کلاس درس تامین کنید .
- بودجه لازم برای خدمات سوادآموزی کتابخانه را درخواست کنید .
- مجموعه سواد آموزی کتابخانه را به آگاهی عمومی برسانید و تبلیغ کنید .
- برای دانشجویان آموزش بزرگسالان بازدیدهای و گردشهایی را ترتیب دهید .
- برای کارکنان کتابخانه ، گروههای کاری پیرامون سوادآموزی تشکیل دهید .
- دفاع و پشتیبانی از سوادآموزی را هدایت کنید ( سخنرانیهای عمومی ، تماس با قانونگذاران ) .
- آگاهیهای جامعه و تلاشهای به کارگیری آموزشگران را هماهنگ کنید .
- کتابچه هایی پیرامون خدمات سوادآموزی انتشار دهید .
- خبرنامه هایی پیرامون سوادآموزی و کوششهایی که در ناحیه انجام می شود تهیه کنید .
فعالیتهایی که می توان در بخش کوششهای تعاونی ارائه داد :
- با دیگر کتابخانه های ارائه دهنده خدمات سوادآموزی تماس برقرار ساخته و مجموعه مواد و نیز خدمات آنها را مورد ملاحظه قرار دهید .
- با دیگر ارائه دهندگان خدمات سواد آموزی ملاقات کنید .
- خدمات آموزش بزرگسالان را به آگاهی عموم برسانید و تبلیغ کنید .
- شوراهای سوادآموزی تشکیل دهید .
- در برگزاری کارآموزیهای آموزشگران مشارکت داشته باشید .
- عضویت در شوراها را گسترش دهید ، ساختار شوراها را شکل دهید .
- برای فعالیتهای شوراهای آینده ازمنابع خارج از کتابخانه درخواست بودجه کنید .
نقش کتابداران
کتابداران باید آگاه باشند که خدمات کتابخانه ای برای بیسوادان یا نوسوادان خدمات مورد تقاضا نیست و کتابخانه باید نقش فعالی در تشویق استفاده از آن داشته باشد . این خدمات جزء خدمات خاص کتابخانه محسوب می شود .
برای ارائه خدمات به گروههای خاص ، علاوه بر خدمات معمول کتابخانه ، برای هر گروه باید متناسب با توانائی و نیازهای اطلاعاتی مواد لازم فراهم شود . بنابر این شناخت اولیه از خصوصیات جسمی و روانی گروههای استفاده کننده و مسائل و مشکلات آنها ضروری است .
کتابداران بخشهای ویژه می توانند با توجه به محل خدمت خویش از طریق مصاحبه ، پرسشنامه ، مشاهده و مطالعه به تحقیق در مورد مخاطبان بالقوه و بالفعل کتابخانه بپردازند و با تهیه مواد خواندنی مورد نیاز ایشان و وسایل لازم برای مطالعه به وسیله این گروهها به پر بار کردن اوقات آنان کمک فراوانی کنند .
بیانیه یونسکو درباره کتابداران می گوید : کتابدار واسطه ای فعال بین استفاده کننده و منابع است و آموزش مداوم و حرفه ای کتابداران تضمین خدمات کافی اجتناب ناپذیر است .
کتابخانه عمومی از طریق خدمات خویش می تواند با مردم برقرار کند .
به گفته جرواسی : چیزی که به یک کتابخانه روح می بخشد ، ساختمان آن نیست ، بلکه خدمات آن است و موثر بودن این خدمات مهم می باشد. خدماتی که با نیازهای مردم هماهنگ باشد .
اصل اول علوم کتابداری نیز به این نکته اشاره دارد که ( کتابها برای استفاده اند ) . بنابر این کتابداران باید اعتقاد به این اصل داشته و در ارائه اطلاعات به همگان کوشا بوده و آن را جزء وظایف اصلی خویش بشمارند .
وظایف کتابدار در خدمات به نوسوادان
1 ) انتخاب و سفارش مواد :
مشاوره در مرحله فراهم آوری مواد ، سازماندهی و نمایش مواد خواندنی آموزش پایه بزرگسالان .
2 ) عمل کردن به عنوان کانال ارتباطی بین کتابخانه و خدمات برای نوسوادان :
ترتیب دادن ملاقاتهای مشترک بین کتابخانه و آموزشیاران سوادآموزی برای بحث درباره مشکلات و راه حلهای توافقی.
3 ) پیش بینی هماهنگیهای سوادآموزی :
- اداره کردن جلسات آموزشی برای کارکنانی که به نوسوادان خدمات ارائه می کنند .
- تهیه و نظارت بر تولید مواد تبلیغاتی .
4 ) گردآوری بودجه سوادآموزی برای سال مالی آینده :
- تخمین هزینه های اداری خدمات سوادآموزی .
- جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای اطمینان از حمایت مالی بیرون از سازمان کتابخانه .
بخش مواد خواندنی ساده
با توجه به امکانات کتابخانه ای بخش نوسوادان می تواند از یک قفسه مواد خواندنی تا یک سالن با امکانات سمعی و بصری گسترش یابد . در نامگذاری این بخش بهتر است از عناوینی چون بخش خواندنیهای ساده ، بخش خواندنیهای آسان یا بخش آموزش بزرگسالان استفاده کرد تا نوسوادان با آرامش خاطر بیشتری از آن استفاده کنند . این بخش دو نوع خدمات می تواند ارائه کند : خدمات مستقل و خدمات ارجاعی .
1- خدمات مستقل بخش مواد خواندنی ساده .
- برای آموزش فردی و آموزش بزرگسالان در صورت امکان فضای لازم و کلاس درس تامین شود،یعنی کتابخانه میتواند راسا در برنامه های سوادآموزی مشارکت کند .
- مجموعه مواد ومنابع خواندنی ساده کتابخانه را به آگاهی عموم رسانده و تبلیغ کند .
- مواد خواندنی ساده را درمحلی قراردهد که براحتی رویت شود و در دسترس باشد .
- برای سواد آموزان و آموزشیاران بازدیدهایی از کتابخانه تربیت دهد .
- کتابشناسیهایی از مواد و منابع موجود تهیه کند .
- سخنرانیها برای گروههای مختلف جامعه درباره توجه به مساله سوادآموزی و نیاز به خدمات سوادآمزی تربیت دهد .
- و .....
2- خدمات ارجاعی بخش مواد خواندنی ساده .
- تهیه راهنماهای لازم برای فرصتهای آموزشی ، فرصتهای شغلی و موارد بهداشتی .
- به منظور راهنمایی و ارجاع سوالات ، می توان اطلاعاتی درباره فرصتهای آموزشی بزرگسالان فراهم ساخت .
- درباره فرصتهای شغلی و مراکز کاریابی نی توان برای گروههای نوسواد و کم سواد اطلاعات به دست آورد.
دو اصل در سازماندهی مواد و منابع نوسوادان مهم است :
1 ) مجموعه را به شکلی ساده اداره کرد .
2 ) مجموعه را در معرض دید قرار داد .
مجموعه مواد و منابع
انواع موادی که برای نوآموزان بزرگسال تهیه می شود شامل مواد چاپی ، نوارهای شنیداری ، نوارهای ویدئوئی و نرم افزار ریز کامپیوتر است .
راهنمای معلمان ، وسائل کمک آموزشی و منابع تدریس برای معلمان نیز می تواند از سوی کتابخانه در اختیار قرار گیرد .
یکی از راههای ساده برای شروع فعالیتهای سوادآموزی ، کار در زمینه مجموعه مواد و منابع چاپی است . این مجموعه شامل مواد خواندنی برای اوقات فراغت ، کتابهای درسی ، کتابهای تمرین ، و مهارتهای زندگی یا مواد مربوط به مهارتهای جدید است .
نوارهای ویدئو و نرم افزار کامپیوتر سوی دیگر این طیف قرار دارند . تا حدی به خاطر آن که این مواد بطور قابل ملاحظه ای هم از نظر قیمت اولیه و هم از نظر تجهیزات مورد نیاز برای استفاده از چنین موادی گران است .
مجموعه های امانی را بطور چرخشی می توان در مراکز آموزش بزرگسالان و مکانهای آموزشی مستقر کرد . رهبرد دیگر آن است که چندین کتابخانه موجود در یک ناحیه اقدام به خرید مجموعه ای به عنوان مجموعه چرخشی هسته نمایند یا نظامی کتابخانه ای این مجموعه هسته را تهیه کند .
برخی کتابخانه ها مواد و منابع خود را در هر دو شکل چاپی و شنیداری دیداری برای نو آموزان بزرگسال تولید و توزیع می کنند . چنین موادی که به صورت محلی تهیه می شود می تواند به وسیله کارکنان کتابخانه ، آموزشگران ، و یا معلمان تالیف گردد . برخی از کتابخانه ها اقدام به چاپ داستانهایی به قلم دانشجویان برنامه های سواد آموزی خود می کنند .
پشتیبانی از سوادآموزی
پشتیبانی سوادآموزی شامل خدمات اطلاعاتی کتابخانه و نیز مواد و منابع آن است. بعضی مواقع کتابخانه به منزله مرکزی برای اطلاعات کلی پیرامون مسایل سواد آموزی و این که شهروندان چگونه و از چه راهی می توانند مشکلات را بر طرف سازند عمل می کند. این فعالیتها شامل سخنرانیهای قانون گذاران و نمایشگاههایی با تاکید بر مساله سوادآموزی است. مثالی از تلاشهای پشتیبانی تعاونی عبارت است از گردهمایی عمومی جامعه برای بحث پیرامون سوادآموزی و بیان خدمات لازم. گاهی اوقات گروه " دوستداران کتابخانه " در تلاشهای پشتیبانی از سوادآموزی مشارکت می کند.
تبلیغ خدمات سوادآموزی
دامنه عرضه و تبلیغ خدمات سوادآموزی گسترده بوده و شامل بسیاری از تلاشهای تبلیغاتی معمول کتابخانه است. نمایش پوسترها و توزیع بروشورها از رهبردهای بسیار معمول و مورد استفاده است. افزون بر آن، کتابخانه ها می توانند به تهیه خبرنامه سوادآموزی برای نوآموزان بزرگسال، معلمان، آموزشگران، و یا عموم مردم اقدام کنند.
برگزاری بازدیدهایی از کتابخانه و دوره های ضمن خدمت برای نوآموزان بزرگسال، آموزشگران و معلمان نوعی تبلیغ است که مراجعان جدیدی را به کتابخانه آورده و استفاده کنندگان پیشین خدمات کتابخانه را در جریان امر قرار می دهد. به کارگیری دانشجویان فعال و آموزشگران داوطلب بخشی از فعالیتهای تبلیغاتی در نظر گرفته می شود. تلاشهای ویژه ای را می توان برای جذب این دو گروه در نظر گرفت .
اطلاعات و ارجاعات
کتابدارانی که دست اندر کار برنامه های سوادآموزی اند دو فعالیت اطلاعاتی عمده را به انجام می رسانند :
1- برقراری ارتباط میان افراد نیازمند سواد آموزی با برنامه های سواد آموزی در جامعه .
2- برقراری ارتباط میان آموزشگران فعال داوطلب سواد آموزی با برنامه های سواد آموزی ناحیه
یکی از نکات اساسی در مورد این خدمت عبارت است از کسب اطلاعات پیرامون خدمات سواد آموزی ناحیه و کارکنان خدمات عمومی که از چنین اطلا
نظرات شما عزیزان:
تبادل لینک هوشمند 
<-PollName->
آمار
وب سایت: